Voedingsgeneeskunde bestaat 25 jaar. Mooie leeftijd en reden voor een feestje. Het huwelijk tussen voeding en geneeskunde heeft de zilveren status bereikt. Geen reden om dan nu te gaan scheiden, dus alle reden om naar de toekomst te kijken: een vitale toekomst. Dat vitale komt terug in voedingsbestanddelen die essentieel zijn om gezondheid te bewaren en ziekten te voorkomen: de vitaminen. Een aantal jaren geleden hebben we vitamine D behandeld, nu is het de beurt aan vitamine C. De Poolse biochemicus Casimir Funk heeft in 1912 de term vitamine voorgesteld, een samenstelling van vita (leven) en amine. Hij dacht dat alle vitaminen een amine-groep zouden bevatten. Dat is niet zo, zowel vitamine C als D bevatten helemaal geen stikstof.
Vitamine C is een wateroplosbare vitamine, wat betekent dat er geen grote voorraden opgeslagen kunnen worden in vetweefsel. Ongeveer een maand nadat de inname van vitamine C stopt, beginnen de klinische verschijnselen duidelijk te worden die bekend staan als scheurbuik (de officiële medische term is scorbutus). Vitamine C ondersteunt een groot aantal fysiologische systemen, waaronder het immuunsysteem, maar het belangrijkste is misschien wel dat het essentieel is voor de synthese van collageen. Collageen is het meest voorkomende eiwit in het menselijk lichaam en het levert de structurele sterkte van bindweefsels. Zonder collageen valt het lichaam letterlijk uit elkaar, en dat zien we gebeuren bij scheurbuik: tanden vallen uit, oude wonden gaan spontaan weer open, genezen botbreuken breken weer. Uiteindelijk is scheurbuik een dodelijke ziekte.
Tussen de zestiende en achttiende eeuw, de tijd van de grote ontdekkingsreizen, waren schepen maandenlang op volle zee, zonder verse groente en fruit. Op de reis van Vasco da Gama, die in 1498 via Kaap de Goede Hoop naar Indië reisde, stierven 116 van de 170 scheepslui aan scheurbuik. Gedurende de eeuwen stierven twee miljoen zeelui aan scheurbuik, meer dan alle doden door stormen, zeeslagen en andere ziekten tezamen. Hoewel de oorzaak van scheurbuik eigenlijk sinds 1590 bekend was, duurde het nog meer dan tweehonderd jaar voordat op schepen de bemanning een dagelijks rantsoen citroensap kreeg. De Engelse Royal Navy had daarvoor jaarlijks ruim zeven miljoen liter citroensap nodig. Omdat in Engeland, en ook Nederland overigens, geen citrusvruchten groeien, werd Sicilië de belangrijkste leverancier. De handel daarin kwam daar al snel in handen van criminelen die we nu maffia noemen. Op VOC-schepen werd zuurkool meegenomen, eveneens een rijke bron van vitamine C, lang houdbaar, en geen maffia-praktijken voor nodig.
Vitamine C is voor verreweg de meeste zoogdieren helemaal geen vitamine; ze maken het zelf aan. Veertig tot zestig miljoen jaar geleden trad er in de toen levende primaten een mutatie op in het gen coderend voor L-gulonolacton oxidase (GULO). GULO is het laatste van de vier enzymen betrokken bij de synthese van vitamine C. Omdat het dieet van deze verre voorlopers van de mens voornamelijk bestond uit fruit, had deze mutatie geen directe consequenties. Geleidelijk aan accumuleerden de mutaties in GULO en vandaag de dag is het verworden tot een pseudo-gen. Toen de eerste mensen vertrokken uit Afrika, en zich van jagen en verzamelen op de landbouw gingen richten, waren vers fruit en verse groenten niet langer een vanzelfsprekendheid. Eenzijdig voedsel, of dat nou rijst is of aardappelen, kan al snel tot een vitamine C-tekort leiden. Aardappelen bevatten weliswaar vitamine C, maar je moet er bijna een kilo per dag van eten om voldoende binnen te krijgen.
Vitamine C wordt nu ook synthetisch bereid en kan als pil of poeder worden gebruikt als aanvulling op een normale, gezonde voeding. Linus Pauling dacht dat extreem hoge doses vitamine C, die met gezonde voeding nooit bereikt kunnen worden, zouden beschermen tegen kanker. Helaas is dat niet waar: het is gelukkig niet echt schadelijk, maar het is niet nodig en nuttig. De chemische benaming voor vitamine C is ascorbinezuur, een woord afgeleid van het anti-scorbutus effect. Het voorkomt niet alleen scheurbuik, je wordt er ook vitaal van.
